Moment przejścia praw autorskich może niekiedy budzić wątpliwości, zwłaszcza w branżach nowych technologii, e-commerce czy IT. Często spotykam się z pytaniami o to, w jaki sposób i w którym momencie dochodzi do nabycia praw autorskich. Poniżej przedstawiam kilka kluczowych zagadnień, które mogą pomóc w zrozumieniu tej kwestii.

Możliwości wyznaczenia chwili przejścia praw

Pierwszą zasadą jest to, że utwór zazwyczaj powstaje już w momencie jego ustalenia w jakiejkolwiek formie, ale samo powstanie nie jest równoznaczne z przejściem praw. Ustawowy model (por. art. 64 Prawa autorskiego) zakłada podział na dwie fazy:

• Umowę zobowiązującą do przeniesienia praw (np. wydawniczą),
• Przyjęcie utworu przez nabywcę, co finalizuje przeniesienie praw.

Zgodnie z charakterem przedmiotu praw autorskich, utwór wymaga z reguły przyjęcia przez nabywcę (por. art. 55 ust. 4 PrAut). Ustawodawca wiąże z tym faktem skutek przejścia praw, jednak praktyka pokazuje, że przyjęcie może odbywać się bez zastrzeżeń lub z zastrzeżeniami. To rodzi dylemat, czy przyjęcie z zastrzeżeniami wywołuje skutek przejścia praw. Rozsądne wydaje się przyjęcie, że przejście nastąpi dopiero w momencie bezwarunkowej akceptacji dzieła, o ile umowa nie stanowi inaczej.

Odmienne zasady

Strony mają swobodę ukształtowania innego niż ustawowy moment przejścia praw. Można to powiązać na przykład:

• Z wydaniem egzemplarza dzieła,
• Z upływem określonego terminu od przyjęcia utworu,
• Z wyprodukowaniem egzemplarzy dzieła,
• Z chwilą zawarcia umowy (pod warynkiem, że utwór już istnieje).

W sytuacji gdy dzieło jeszcze nie istnieje w momencie zawierania umowy, przeniesienie praw będzie możliwe najwcześniej wtedy, gdy utwór zostanie stworzony i przekazany nabywcy do wglądu. Dopiero wtedy twórca może skutecznie przenieść majątkowe prawa autorskie.

Model ustawowy a warunki dodatkowe

W modelu ustawowym (art. 64 PrAut) przyjęcie utworu to drugi, kluczowy krok po zawarciu umowy. Jest ono jednostronnym oświadczeniem woli nabywcy, który ocenia, czy dzieło spełnia ustalone wymogi. Praktyczne przykłady z branży IT pokazują, że takie przyjęcie często odbywa się w formie protokołu lub pisemnego potwierdzenia funkcjonalności systemu. Jeśli strony chcą od tego odejść, mogą przewidzieć np. natychmiastowe przejście praw w chwili przekazania utworów, choć wówczas pojawia się ryzyko, że nabywca zapłaci za coś, co ostatecznie nie zostanie przez niego zaakceptowane.

Zastosowanie warunków (potestatywnych lub zawieszających) bywa korzystne: można ustalić, że prawa przejdą na nabywcę już w chwili podpisania umowy, pod warunkiem że w określonym terminie dzieło zostanie przyjęte bez zastrzeżeń. W razie sporu brak przejrzystych kryteriów oceny może prowadzić do uznania takiego warunku za sprzeczny z dobrymi obyczajami.

Utwory pracownicze

Odmiennie od tego co wskazałam powyżej, w przypadku utworów pracowniczych (art. 12 PrAut) pracodawca nabywa prawa autorskie majątkowe z chwilą przyjęcia dzieła stworzonego przez pracownika. Jeśli w ciągu 6 miesięcy nie zostaną zgłoszone żadne zastrzeżenia, uznaje się, że utwór jest przyjęty bezwarunkowo (art. 13 PrAut). Warto jednak zauważyć, że to nadal nabycie wynikające z umowy – w tym wypadku umowy o pracę. Obowiązek stworzenia utworu stanowi element stosunku pracy, a przejście praw autorskich następuje z chwilą akceptacji danego dzieła.

Podsumowanie

W praktyce proponuję zwrócić szczególną uwagę na dopracowanie kluczowych postanowień w umowie. W szczególności warto wskazać:

• Dokładny moment przejścia praw (np. po bezwarunkowym odbiorze),
• Ewentualne warunki dodatkowe (zawieszające lub rozwiązujące),
• Konsekwencje w przypadku braku przyjęcia utworu bądź konieczności wprowadzenia poprawek,
• Wymagane pola eksploatacji.

Należy też pamiętać, że jeśli projekt dotyczy rozwiązań technicznych (np. oprogramowania), przedwczesne przeniesienie praw może powodować niepotrzebne ryzyka dla inwestorów i programistów. Dlatego kluczowe jest zachowanie równowagi i zabezpieczenie interesów obu stron, tak aby możliwe było płynne wprowadzenie gotowego rozwiązania na rynek oraz zachowanie pełnej jasności co do tego, komu i w jakim zakresie przysługują prawa autorskie.