Wielu pracowników zastanawia się, czy mogą odmówić podpisania umowy o odpowiedzialności materialnej. Wątpliwość ta pojawia się także po stronie pracodawców – zadają sobie pytanie czy pracownik może odmówić podpisania umowy. W mojej praktyce prawniczej często spotykam się z pytaniami na ten temat, dlatego postanowiłem wyjaśnić, jak wygląda sytuacja prawna w świetle kodeksu cywilnego oraz kodeksu pracy, a zwłaszcza przepisów art. 124 i następnych kodeksu pracy.

Czym jest odpowiedzialność materialna?

Odpowiedzialność materialna pracownika to zobowiązanie do naprawienia szkody wyrządzonej pracodawcy. Najczęściej dotyczy mienia powierzonego, takiego jak laptopy, serwery, sprzęt IT czy towary w magazynie. Pracodawcy chcą mieć pewność, że w razie szkody poniesionej z winy pracownika, będą mogli dochodzić jej naprawienia.

Z perspektywy kodeksu pracy kluczowe znaczenie ma art. 124, który reguluje odpowiedzialność materialną za powierzone mienie. Warto pamiętać, że podpisanie odpowiedniej umowy jest podstawą prawną do egzekwowania takich roszczeń.

Czy można odmówić podpisania takiej umowy?

Krótka odpowiedź brzmi: tak, ale z pewnymi konsekwencjami.

Brak obowiązku prawnego

Nie ma przepisu, który zmusza pracownika do podpisania umowy o odpowiedzialności materialnej. Odmowa jest zatem możliwa. Ważne jest jednak zrozumienie, że odpowiedzialność materialna w pewnym zakresie istnieje już na mocy samego kodeksu pracy. Oznacza to, że nawet bez podpisanej umowy pracownik ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone umyślnie lub przez rażące niedbalstwo (art. 114 k.p.).

Skutki odmowy

Odmowa podpisania umowy może prowadzić do sytuacji, w której pracodawca:

• zdecyduje się nie powierzyć pracownikowi mienia (np. drogiego sprzętu),
• zrezygnuje z zatrudnienia pracownika, jeśli podpisanie umowy było jednym z warunków zatrudnienia,
• w niektórych przypadkach uzna, że brak umowy zwiększa ryzyko współpracy i podejmie inne kroki (np. monitoring użytkowania mienia).

Co mówi kodeks pracy?

Art. 124 – odpowiedzialność za mienie powierzone

Podstawą umowy o odpowiedzialności materialnej jest art. 124 kodeksu pracy. Zgodnie z nim pracownik odpowiada za szkody wyrządzone w mieniu powierzonym, pod warunkiem, że to mienie zostało przekazane:

• w odpowiedni sposób,
• z wyraźnym obowiązkiem jego zwrotu lub rozliczenia się z niego.

Bez podpisanej umowy pracodawca ma trudniejsze zadanie, aby udowodnić powierzenie mienia i odpowiedzialność pracownika.

Odpowiedzialność za szkody bez umowy

Nawet bez podpisania umowy pracownik może być pociągnięty do odpowiedzialności na podstawie art. 114 i następnych kodeksu pracy. W takim przypadku pracodawca musi wykazać:

1. szkodę,
2. winę pracownika,
3. związek przyczynowy między działaniem pracownika a szkodą.

Czy warto podpisywać taką umowę?

Z punktu widzenia pracownika podpisanie umowy może wydawać się ryzykowne. Jednak brak umowy również nie zwalnia go z odpowiedzialności. Pracownik ma większą swobodę w negocjacjach, zanim podejmie decyzję o podpisaniu dokumentu. Warto upewnić się, że umowa:

• jasno określa zakres odpowiedzialności,
• wyklucza sytuacje, w których szkoda powstała niezależnie od działań pracownika (np. awaria sprzętu z przyczyn technicznych),
• uwzględnia realną wartość powierzonego mienia.

Podsumowanie

Odmowa podpisania umowy o odpowiedzialności materialnej jest możliwa, ale wiąże się z potencjalnymi konsekwencjami zawodowymi. Decyzja powinna być przemyślana i poprzedzona analizą umowy. W razie wątpliwości zachęcam do skonsultowania się z prawnikiem – z doświadczenia wiem, że dobrze sformułowana umowa może chronić interesy obu stron. Jeśli masz pytania dotyczące takiej umowy, zapraszam do kontaktu!