Kodeks pracy dopuszcza prawo zatrudnienia u kilku pracodawców jednocześnie. Zasadę swobody zatrudnienia można ograniczyć przez zawarcie z pracownikiem umowy o zakazie konkurencji. Może ona również być ograniczona przez ustawy szczególne w stosunku do określonych kategorii pracowników. W tym artykule dowiesz się jakie ograniczenia są możliwe jeśli chodzi o dodatkowe zatrudnienie pracownika.

Umowa o zakazie konkurencji jako środek ochrony pracodawcy

Umowa o zakazie konkurencji zawierana przez pracodawcę i pracownika obok umowy o pracę może stanowić jeden ze sposobów ograniczenia zagrożeń płynących dla pracodawcy z tytułu dodatkowego zatrudnienia pracownika. Chodzi tu o sytuację podejmowania przez pracownika różnego rodzaju prac, których zakresy mogą się nakładać i, w efekcie, prowadzić do nadużyć.

Zakres zakazu konkurencji

Należy pamiętać, że w sytuacji, kiedy mówimy o szerokim ujęciu zakazu konkurencji (nie ograniczającym się jedynie do tzw. klientów pracodawcy), może ona dotyczyć wyłącznie przedmiotu działalności pracodawcy i w tym zakresie zakazywać pracownikowi dodatkowego zatrudnienia.

Orzeczenia Sądu Najwyższego

Warto w tym miejscu wskazać na orzeczenie Sądu Najwyższego dotyczące tego zagadnienia. W wyroku z 13.12.2018 r. Sąd Najwyższy wyjaśnił: „Działalnością konkurencyjną jest aktywność przejawiana w tym samym lub takim samym zakresie przedmiotowym i skierowana do tego samego kręgu odbiorców, pokrywająca się – chociażby częściowo – z zakresem działalności podstawowej lub ubocznej pracodawcy. W rezultacie zakazana może być taka działalność, która narusza interes pracodawcy lub zagraża mu. Przy czym, jeśli interpretacja art. 101 ze znaczkiem 1 KP i art. 101 ze znaczkiem 2 KP powinna uwzględniać konieczność ochrony interesów pracodawcy związanych z konkurencją podmiotów gospodarczych, to jednak wykładnia ta nie może powodować nieuzasadnionego ograniczenia swobody pracowników w podejmowaniu aktywności zawodowej i zarobkowej, która nie stanowi konkurencji i zagrożenia dla działalności pracodawcy” (por. wyr. SN z 13.12.2018 r., I PK 182/17, Legalis).

Przy czym warto również przytoczyć inny wyrok Sąd Najwyższego zgodnie z którym Sąd Najwyższy stwierdził, że możliwe jest zaakceptowanie wprowadzenia ograniczeń swobody podejmowania dodatkowego zatrudnienia przez strony stosunku pracy w umowie o pracę, również w zakresie niestanowiącym działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy, jeżeli uzasadnia to rzeczywisty interes pracodawcy, a pracownik otrzymuje wynagrodzenie za pracę adekwatnie rekompensujące wprowadzone ograniczenia. (por. wyr. SN z 6.12.2018 r., II PK 231/17, Legalis).

Definicja działalności konkurencyjnej

Warto również wskazać na stanowisko jednego z komentatorów z zakresu prawa pracy, który wskazał, że „działalność konkurencyjna powinna pozostawać w jakimś określonym stosunku do działalności prowadzonej przez pracodawcę” (por. W. Masewicz, Zakaz działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy, Warszawa 1996, s. 55).

Wymogi formalne umowy o zakazie konkurencji

Umowa o zakazie konkurencji powinna być zawarta na piśmie i to pod rygorem nieważności. Wymóg ten można spełnić poprzez podpisanie odrębnej umowy (obok umowy o pracę) lub wprowadzenie dodatkowego wyodrębnionego punktu w samej umowie o pracę.

Czas zawarcia umowy o zakazie konkurencji

Strony mogą zawrzeć umowę o zakazie konkurencji na każdym etapie trwania stosunku pracy (przy nawiązaniu umowy o pracę lub w trakcie jej trwania). Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy może spełniać jeszcze jeden cel – zabezpieczenie interesu pracodawcy poprzez zatrudnienie pracownika „na wyłączność”. Jednakże taka umowa musi zostać dobrze skonstruowana, aby nie narazić się na nadużycie.

Przykład nieprawidłowej umowy

Przykładem nieprawidłowej umowy jest następująca sytuacja:
Pracodawca przedstawił pracownikowi do podpisu umowę o zakazie konkurencji, z której wynika całkowity zakaz dodatkowego zatrudnienia u innych podmiotów. Jednak nie zdefiniowano w tej umowie działalności konkurencyjnej. Pracownik nie musi jej podpisywać, ponieważ narusza ona przepisy prawa pracy, skoro zakaz konkurencji jest zdefiniowany w sposób zbyt ogólny.

Przepisy szczególne ograniczające swobodę zatrudnienia

Zasadę swobody zatrudnienia mogą ograniczać również przepisy szczególne. Wynika to najczęściej z charakteru pracy, czyli rodzaju wykonywanych obowiązków, powagi stanowiska itp. Przykładowo takie ograniczenia można znaleźć w art. 19 ust. 1 ustawy z 16.9.1982 r. o pracownikach urzędów państwowych; z art. 19 ust. 1 ustawy z 16.9.1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, czy art. 30 ust. 1 ustawy z 21.11.2008 r. o pracownikach samorządowych.

Jako prawnik specjalizujący się w umowach i prawie konkurencji, zawsze zalecam dokładne zrozumienie zakresu klauzuli przed jej podpisaniem. Jeśli macie Państwo pytania dotyczące swojej sytuacji, zapraszam do kontaktu – chętnie pomogę w dopasowaniu rozwiązań prawnych do Waszych potrzeb.