W swojej pracy jako prawnik często spotykam się z przypadkami, w których pracodawcy próbują wprowadzać do umów zapisy obciążające pracowników w sposób niezgodny z prawem. Dotyczy to szczególnie umów o odpowiedzialności materialnej za powierzone mienie. Warto wiedzieć, że takie klauzule są nieważne i mogą narazić pracodawcę na problemy prawne. W tym artykule wyjaśnię, jakie zapisy są zabronione, abyś mógł uniknąć błędów przy tworzeniu lub podpisywaniu tego typu dokumentów.

Dlaczego przepisy ograniczają swobodę w umowach?

Kodeks pracy jasno określa, że postanowienia umów nie mogą pogarszać sytuacji pracowników względem przepisów prawa pracy. W przypadku wprowadzenia zapisów mniej korzystnych, stają się one nieważne, a ich miejsce zajmują odpowiednie przepisy.

To ograniczenie ma na celu ochronę pracowników przed nadużyciami i zapewnienie, że umowy o odpowiedzialności materialnej nie obciążą ich ponad ustawowe granice. Takie umowy, szczególnie przy wspólnej odpowiedzialności (np. kilku magazynierów), wymagają formy pisemnej, co potwierdził Sąd Najwyższy.

Jakie klauzule są niedozwolone?

Modyfikowanie zasad odpowiedzialności

Pracodawca musi udowodnić, że pracownik spowodował szkodę w powierzonym mieniu oraz jej wysokość. Próba przerzucenia tego obowiązku na pracownika jest sprzeczna z prawem. Przykładem niedozwolonego zapisu byłoby wymaganie, aby to pracownik udowodnił, że szkoda nie powstała z jego winy.

Zgoda na potrącenia z wynagrodzenia

Prawo zezwala na potrącenia z wynagrodzenia wyłącznie za pisemną zgodą pracownika. Jednak zgoda na przyszłe, nieokreślone potrącenia, np. za ewentualne braki w inwentaryzacji, jest nieważna. Sąd Najwyższy podkreślał, że pracownik musi znać dokładne okoliczności i wysokość potrącenia w momencie wyrażania zgody.

Odpowiedzialność solidarna

Przepisy wymagają, aby odpowiedzialność była podzielna, np. procentowo między pracowników. Klauzula o solidarnej odpowiedzialności (każdy odpowiada za całość szkody) byłaby nieważna, ponieważ jest znacznie surowsza dla pracowników.

Zastosowanie kary umownej

Niektórzy pracodawcy próbują zabezpieczać swoje interesy, wprowadzając kary umowne za szkody w powierzonym mieniu. Jednak Kodeks pracy wyklucza stosowanie takich rozwiązań. Odpowiedzialność pracownika za szkody jest już ściśle regulowana i nie można jej zaostrzać poprzez dodatkowe zapisy.

Dlaczego weksle nie są zgodne z prawem pracy?

Kiedyś popularnym zabezpieczeniem była umowa wekslowa, ale obecnie Sąd Najwyższy uznaje ją za niedopuszczalną. Weksle in blanco odrywają się od podstawowego stosunku pracy, co jest niezgodne z zasadami prawa pracy. Pracodawca musi dochodzić roszczeń wyłącznie na podstawie Kodeksu pracy.

Podsumowanie

Przy tworzeniu umów o odpowiedzialności materialnej należy ściśle trzymać się przepisów prawa pracy. Zatem, za niezgodne z prawem i nieważne należy uznać klauzule, które:

• przerzucają dowody na pracownika,
• wprowadzają solidarną odpowiedzialność,
• pozwalają na potrącenia bez szczegółowej zgody,
• przewidują kary umowne lub stosują weksle.

Jeśli masz wątpliwości co do umowy, którą masz podpisać lub stworzyć, zachęcam do konsultacji. Taka analiza może uchronić Cię przed ryzykiem prawnych konsekwencji.